Haiku (baì cú) của Nhật do Basho tách (Hoc cu- câu mở dầu) từ thơ liên hoàn (rên ka) của Bài hài (haikai) Nhật Bản ra độc lập nên về cơ bản (côt lõi) nó phải theo nhịp điệu định hình 5-7-5 âm tiết và có từ chỉ mùa (Quí ngữ).
Kireji là từ ngắt, nó có ý nghĩa nhấn mạnh, kêu gọi và nâng xúc cảm trước đây có thể có 18 Kireji được “bí truyền” từ “haikai no rênka” nhưng Haiku hiện nay chi dùng : ya「や」, kana「かな」, kê ri「けり」mà thôi. Ta hãy xem 3 câu Haiku nổi tiếng sau:
柿くへば鐘が鳴るなり法隆寺（正岡子規）
Cắn quả hồng/chuông đổ!/chùa Pháp Long (Masaoka Shiki)
名月をとってくれろと泣く子かな（小林一茶）
Đứa trẻ khóc vòi!/ Hãy lấy cho tôi/Vừng trăng sáng (Kobayashi Issa)
古池や蛙飛びこむ水の音（松尾芭蕉）
Ao xưa!/ếch nhảy vào/ tiếng nước (Matsuo Basho)
Ta thấy Kỉreji có vẻ rất hợp lý!
Theo nhà giáo nổi tiềng Nhật Bản Oyaman thì để cho đơn giản Haiku Nhật chỉ cần đáp ứng hai yêu cầu là âm điệu 5/7/5 và Quí ngữ. Gọi là định hình 5-7-5 nhưng tùy theo mạch thơ và tình cảm tác giả muốn gửi gắm cò thể thừa 1-2 âm gọi là thừa chữ「字余り」hoặc thiếu chữ「字足らず」,
Người Nhật vẫn nghi ngờ khả năng sáng tác Haiku bằng tiếng Anh cũng như tiếng khác vậy!
Câu Haiku nổi tiếng sau của Matsuo Basho 静けさや岩に滲み入る蝉の声（松尾芭蕉）được nhà nghiên cứu VH Nhật Bản Reginald Horace Blyth người Mỹ dịch ra tiếng Anh :
What stillness!
The voices of the cicadas
Penetrate the rocks.
(Tôi tạm dịch tiếng Việt là: lặng yên!/ thấm vào đá/ tiếng ve kêu (Matsuo Basho))
Dấu chấm than (!) ở đây được coi như thay thế cho Kireji. Người Nhật coi dấu chấm than (!), dấu hai chấm (:) v.v.trong tiếng Anh như Kireji vậy.
Về Haiku ta còn phải nghiên cứu nhiều vì nó đại diện cho tâm hồn người Nhật và nó là dạng thơ đặc thù của Nhật, tiêu biểu cho văn hóa Nhật.
Lê Thị Bình dịch và biên soạn
