
Đinh Nhật Hạnh- Sưu tầm &dịch thơ
Mùa đã vào Thu…. Lá lại rụng bờ vai tượng trắng…Say trăng vàng trai gái bỏ bùa nhau.Thu giữ dằn .Thu quyến rũ …muôn đời vẫn là mùa thơ mộng của trần gian.
Xin mời các bạn trở về vài trăm năm trước,thưởng thức những áng Haikư mùa thu lấp lửng, như sao trời nhấp nháy,như quầng trăng mơ màng, ma mị trong ít từ cô đọng,bâng khuâng…
LỜI BIÊN TẬP
1-Sáng nay,mùa thu –
Nói hai từ đó
mới hay mình già
Issa
2-Cho người ra đi
cho người ở lại –
Hai mùa thu riêng
Buson
3-Sáng nay mùa thu
trong gương
khuôn mặt cha tôi
Mukarami Kijo
4-Cành khô *
bóng quạ –
Hoàng hôn thu
Basho
*Có dị bản ghi là “Cành cây trụi lá-quạ đậu-chiều tà”
5-Con đường này
chỉ mình bóng tối
thu còn mượn đi
Basho
6 -Mùa thu
trên mọi nẻo –
Sau tôi, có người qua
Buson
7-Tôi vừa giết một con nhện-
Cô đơn
đêm lạnh
Shiki
8-Anh một lời
Tôi một lời –
mùa thu vừa sang
Takahama Kyoshi
9-Trong chiều tà thu –
cô đơn
cũng là niềm vui
Buson
10- Trống trận gầm vang
tổn thương đến cả
da thịt mùa thu
Takayanagi Shigenobu (1923-1983)
11-Chú khỉ * ngẫm nghĩ
suốt đêm
cách cuỗm mặt trăng
Shiki
*Con khỉ ám chỉ con người.Đêm đen là sự mù quáng của nhân thế.Trăng là sự giáo hóa của Phật.
12-Đêm dài vô tận –
Miên man ta nghĩ
mãi nghìn năm sau**
Shiki
** Có dị bản in là “ …mãi vạn năm sau”
13-Trên núi cỏ đầy-
Ai thả rong ngựa
trong trời mùa thu
Natsume Soseki
14-Sông Ngân
đồng khoai lang
đàn cò trắng!
Shiki
15-Những nguồn suối khoáng-
Sông Ngân
Trên những thân thể lõa lồ
Shiki
16-Quá nửa đêm –
Giải Ngân hà nghiêng xuống
ngọn tre
Shiki
17-Thôi , xin vĩnh biệt –
Sau lớp sương mù này
đến lớp khác ,dầy hơn
Mitsuhashi Takajo
18-Ta rời thiền viện
đi vào đêm sâu
đầy sao
Shiki
19- Suốt đêm
dưới vầng trăng tròn
đi vòng quanh ao
Basho
20-Nguyệt thực-
Tiếc thay,
vuột khỏi khúc haikư
Kimura Toshio
21- Dẫu tan ngàn mảnh-
Trăng vẫn muôn đời
trong làn nước trôi
Ueda Choshu (1852-1932)
22-Chính giữa nồi ,
trên các củ khoai lang–
Ánh trăng
Morikama Kyoroku (1656-1715)
23-Với ai mê trăng –
Đôi khi
mây cũng tạm dừng
Matsuo Basho
24-Một đêm trong đền –
Trăng chiếu vùng sáng nhất
vào ta
Basho
25-Mùa thu đời ta-
trăng trong không vẩn* –
Vậy mà…
Issa
*Vầng trăng không vẩn này cũng là”Tấm gương trong không vẩn”cùa lương tâm nhà thơ.
26-Ơi trăng đêm nay –
Không ngờ
vầng trăng cô đơn
Oshima Ryota (1718-1887)
27-Mải mê hái nấm
ngẩng đầu–
Trăng treo ngọn cây
Buson(1716-1784)
28- Treo trăng ngọn thông
để rồi hái xuống-
Ngắm cho thỏa lòng
Tachibana Hokushi (1665-1718)
29-Từng bước ,từng bước –
Tôi đi ,
tù nhân dưới trăng
Hirahata Seito (1905-1997)
30-Sau khi ngắm trăng-
Bóng tôi
lại tiễn tôi về
Yamaguchi Sodo (1642-1716)
31-Chú khỉ giọng khàn
nhe răng-
Đỉnh đầu trăng chiếu
Takarai Kikaku (1661-1707)
32-Dưới ánh trăng rằm –
Người ở
bỏ rơi con cún
Buson
33-Đều treo trong đêm –
Một túi dịch truyền
một vầng trăng bạc
Sumitaku Kenshin (1961-1987)
34-Dưới trăng-
Tôi ngủ
với một người hấp hối
Hashimoto Takako (1899-1963)
35- Những mong ra đi-
Đội trăng
dưới trời phiêu lãng
Tagami Kikusha-Ni (1753-1826)
36-Từ nay
dưới ánh trăng thu
chẳng còn kẻ thù
Takahama Kyoshi (1874-1951)
(Tác giả viết bài này sau khi Nhật hoàng thông báo chiến bại tháng 8-1945.Quan niệm hận thù bị xóa bỏ ,nhường chỗ cho bình thường hóa quan hệ quốc tế.)
37-Dưới trăng
tôi để lại con thuyền-
Lên trời
Koda Rohan (1867-1947)
38-Dưới làn gió thu
nổi lên lẻ loi
một bóng người
Ryokan (1758-1831)
39-Con tim
bợt trắng vì mưa –
Bộ xương gió dập ,gió vùi
Basho
40- Thu
mưa dông xối xả –
Ta vẫn còn sống đây
Taneda Santoka (1882-1940)
41-Thu
mưa dông xối xả-
Nấu kỹ vài hạt gạo hiếm hoi
Taneda Santoka
42- Thu
mưa dông xối xả –
Con đường ta vẫn còn đi,đi
Santoka
43-Gió mùa thu
thổi trước tiên
trên dậu bìm bìm
Mizura Chora (1729-1780)
44-Dưới làn gió thu-
loài hoa đỏ này
con thường thích hái
Kobayashi Issa (1768-1827)
(Issa là Đại thụ thứ 3 của nền thơ haikư cổ điển Nhật Bản.Ông có số phận bi thảm nhất.Mồ côi mẹ từ lên 4,bố tục huyền .Ở với bà nội đến 14t, bà nội mất Không nơi nương tựa ,ông phải tha phương kiếm sống.Mãi đến 57tuổi,bố mất mới trở về quê.Qua mấy đời vợ đều bất hạnh, vợ con đều ốm chết.Đời vợ sau cùng,ông mất 3 tháng trước khi mụn con cuối chào đời.Ông đã để lại 3 vạn khúc haikư tuyệt tác.Bài thơ này ông viết nhớ đứa con đầu đã chết yểu).
45-Ta vẫn còn đi
đến địa ngục nào?
Trong gió mùa thu
Issa
46-Điềm gở rồi đây –
Răng mình lung lay
trước gió, thu này
Sugiyama Sampu (1647-1732)
47-Một tử thi –
Làn gió thu
thổi đùa cánh mũi
Tida Dakotsu (1885-1962)
48- Cơn lốc đã qua
một con chuột nhắt
lội qua dòng nước
(Buson)
49-Đẹp thế !
Quả ớt đỏ
sau cơn lốc
Buson
50-Trong vị củ cải cay này
ta cảm nhận
gió thu sang
Basho
51-Thế giới sương
Sương thế giới-
…Vậy mà
Issa
52-Trong màn sương trắng
ta tập luyện
lên Thiên đường
Issa
53-Trong mỗi giọt sương
lung linh
quê mình
Issa
54-Trên nón lá sen
xoay xoay
hạt sương nhân thế
Issa
55- Sương tan –
lại hôm nay nữa
ta sẽ gieo hạt âm cung
Issa
56-Giá mình chết được
trước lúc sương tan –
Tuyệt vời biết mấy
Ozaki Koyo (1867- 1903)
57-Hơi sương –
hay nước mắt ngựa
trên núi mùa thu
Issa
58-Cưỡi ngựa
giữa dòng nước trong
buông chùng giây cương
Issa
59-Chiều hôm
tắm ngựa
sóng lừng mùa thu
Shiki
60-Thăm thẳm sau màn sương
rì rầm tiếng suối
ta đến gặp nàng
Ozaki Hosai (1885-1926)
62-Mùa thu trên núi
cơ man là sao
bao nhiêu là tổ tiên xưa
Nozawa Setsuko(1920-1995)
63-Trong chuyển động
của từng đàn cá chép
sáng rực các đỉnh núi mùa thu
Mori Sumuo (1919-?)
64- Ngay sau trạm xăng
lấp lánh
gấm vóc núi rừng
Ueno Yasushi (1919-?)
65-Đi qua cửa
chỉ 10 bước thôi,
đại dương mênh mông
Shiki
66-Những ngọn sóng
ngày Lễ Linh hồn*
rạch đứt cuộc sống dọc vách đá bờ biển
Iida Dakotsu (1885-1962)
*Hàng năm Lễ hội Linh hồn vào mùa biển động nhiều bão tố ở Nhật Bản
67-Trên bàn thờ các Linh hồn
những giọt lệ
cháy cùng sương sa
Hattori Ransetsu (1654- 1707)
68-Hành hương viếng mộ
con khuyển già
dẫn đường
Issa
69-Hành hương viếng mộ
em bé nhất
vác chổi
Issa
70-Viếng nghĩa trang xong
ai về
phòng nấy
Hatano Soha (1923- 1991)
71-Mùa thu
với nỗi bất hạnh,thế thôi-
Ta lại lên đường
Santoka (1882-1940)
72-Mùa thu,mùa gặt-
Kìa, buồn làm sao
nét mặt bà điên
Buson
73-Giống hệt người-
Dưới trăng, lũ bù nhìn
trông thật đáng thương
Shiki
74-Trên ruộng vùng cao
lũ bù nhìn
đội mây
Shiki
75-Dâng ngọn lửa
cho Thần
trở về ,nghe hươu tác
Shiki
(Lễ dâng lửa cho thần Kami,hiện thân của thiên nhiên theo tục lệ đạo Shinto)
76- Một con quạ quang quác
– Cả tôi nữa
thân cô đơn
Taneka Santoka
77- Con chuồn ớt
khai mạc
Mùa thu
Kayo Shirao (1738- 1791)
78-Trên mảnh đá
con chuồn chuồn mơ
giữa ban ngày
Taneda Santoka
79-Rặng núi xa
phản chiếu
vào đôi mắt chuồn chuồn
Buson
80-Trên bàn giấy tôi cô đơn
con chuồn chuồn
vui lòng đậu
Santoka
81-Trên cành tre
đánh dấu ngôi mộ
một con chuồn chuồn
Takai Kito
81- “Ác,ác”
Ngay dưới mũ
một con châu chấu
Basho
82-Này,châu chấu kia!
Xin đừng giẫm nát
những hạt ngọc sương
Shiki
83-Chúng ùa đốt ta
đàn muỗi mùa thu-
xông vào,quyết tử
Shiki
84-Cận kề tận số
càng ran tiếng ve-
mùa thu
Shiki
85- Nửa đêm tỉnh giấc –
Tiếng tôi ho
lẫn tiếng côn trùng
Naito Joso (1611-1704)
86-Côn trùng nỉ non –
Trăng lặn
vườn tối thẫm đêm
Shiki
87-Đêm rên xiết –
Đêm đen
đội lốt côn trùng
Kawahara Biwao (1930-?)
88-Thế gian này đau khổ –
Cỏ còn nói thế ,
rạp ngọn ,rủ chiều hôm
Issa
89-Cỏ dại
khoác áo mùa thu-
Ta ngồi
Santoka
90-Lá liễu rụng tơi bời-
Ta ngồi nghe chuông
cùng Sư phụ
Basho
91-Rặng phong mùa thu
ta bước lại gần –
Cô đơn níu giữ
Issa
92-Bàn tay phải nữ hộ sinh
hệt lá phong mùa thu-
Đỏ rực
Samboku (TK 18-không rõ)
93-Tôi tụng kinh Phật –
những bông hoa phấn
nở xòe
Morikama Kyoroku (1656-1715)
94-Trời sáng bạch
mở rộng hồn tôi-
Lá rụng
Watanabe Suiha (1882- 1946)
95-Rơi ,rơi kìa!
Chiếc lá ngô đồng
trong tia mặt trời
Takahama Kyoshi (1874-1959)
(Nghe nói,tác giả rất thích bài này.Một ví dụ điển hình của cảm quan siêu việt.Qua hình ảnh chiếc lá lìa cành, lúng liếng rơi trong nắng ấm–đó chính là thân phận cuộc đời người hiện lên giữa nỗi buồn và sự trớ trêu thân phận)
96-Chối bỏ mọi người –
Tôi đang rửa sạch tâm hồn
khi bóc vỏ đỗ
Ozaki Hosai (1885- 1926)
( Hosai lúc ấy làm công việc của phật tử thế tục (laique) trong nhà chùa ở Nhật.Theo đạo Phật,các công việc vặt như bếp núc, quét dọn,giặt giũ,nhặt rau, đầu bếp…là những ván nhảy vào cõi Thiền,thanh lọc lòng trần tục.)
96-Quái vật
để lộ mông tròn –
Quả bí đỏ
Natsume Soseki (1865-1915)
97-Trên chiếc cầu treo
đời ta xoắn cuộn
vào giây leo thường xuân
Basho
98-Những quả hồng
lặng im kín đáo
hấp thụ nắng trời vào nơi sâu nhất
Maeda Fura (1884-1954)
99-Trèo hái quả hồng
đôi hòn dái đỏ to phồng –
gió thu
Ryokan (1758-1831)
(Tên thật là Yamamoto Eizo)
100-“Bảo cho họ biết
ta chỉ khoái hồng
và mê Haikư”.
Shiki
100-Tôi hái nấm
tiếng tôi
thành tiếng gió
Shiki
101- Mưa thu-
Hoa cẩm tú cầu
tự chọn màu xanh lơ
Shiki
102- Đá bọt ra hoa –
Sặc sụa vì khạc
ta hóa Phật rồi
Shiki (1867-1902)
Như ta đã biết,Shiki bị bạo bệnh ngay từ lên 6 tuổi.Nhà nghèo,mẹ trồng mướp lấy ngọn và quả giã làm thuốc chữa cho con.Lên 18 tuổi,ông nhập ngũ được điều sang Mãn Châu chiến đấu,bị khái huyết nặng phải hồi hương sớm.…Khúc Haikư trên có lẽ là khúc từ thế cuối cùng khi bệnh lao phổi trở nặng đã cướp ông đi giữa tuổi35 thanh xuân, tài năng đang rộ…Hiện trong khu vườn nhỏ của ông ngay giữa Tokyo tráng lệ, vẫn giữ nguyên căn nhà 2 gian cấp bốn lợp mái tôn ,có giàn mướp ngày xưa mẹ trồng làm thuốc… hoa vàng, luôn trĩu quả.Và hình ảnh xôm xốp của xơ mướp mường tượng tới đá bọt ra hoa, gợi hình ảnh nhu mô phổi của ông đang tan nát…ĐNH
103- Không một lời-
Chủ,khách
và bông cúc trắng
Ôshima Ryota (1718-1787)
104- Mắt tôi rã rời –
Lại về
với hoa cúc trắng thôi
Kosugi Issho (1652-1688
105-Khum khum
cánh trắng –
bông cúc dưới trăng
Subita Hisejo (1890-1946) nhà thơ nữ
106- Với người dưỡng bệnh
hoa cúc
lạnh thơm
Iwama Otsuni (1756-1823)
107- Ném một bông cúc
lên nắp quan tài ,
còn làm gì nữa!
Natsume Soseki (1865-1915)
(Bài này tác giả viết năm 1902,khi tiễn đưa SHIKI,bạn chí thân về nơi an nghi cuối cùng).
108-Đứng trước hoa cúc –
Đời tôi
lặng im
Mizuhara Shuoshi (1892-1981)
***
Tham khảo:
Ryokan&Santoka (Joan Titus -Carmel) Nhà Xb Verdier-1986-Paris
Le poème court japonais (Corinne Atlan&Zeno Bianu) NXb Gallimard-Paris.
Tủ sách dịch Haikư Nhật Bản và Thế giới
Đinh Nhật Hạnh& Đinh Trần Phương
Ngõ bằng lăng-Hà Nội-2008
Hiệu đính & phát hành:Lập thu 2018