Mùa thu- Haikư cổ điển Nhật Bản

alt

Đinh Nhật Hạnh- Sưu tầm &dịch thơ

Mùa đã vào Thu…. Lá lại rụng bờ vai tượng trắng…Say trăng vàng trai gái bỏ bùa nhau.Thu giữ dằn .Thu quyến rũ …muôn đời vẫn là mùa thơ mộng của trần gian.

Xin mời các bạn trở về vài trăm năm trước,thưởng thức những áng Haikư mùa thu lấp lửng, như sao trời nhấp nháy,như quầng trăng mơ màng, ma mị trong ít từ cô đọng,bâng khuâng…

LỜI BIÊN TẬP

alt

1-Sáng nay,mùa thu –

Nói hai từ đó

mới hay mình già

Issa


2-Cho người ra đi

cho người ở lại –

Hai mùa thu riêng

Buson


3-Sáng nay mùa thu

trong gương

khuôn mặt cha tôi

Mukarami Kijo


4-Cành khô *

bóng quạ –

Hoàng hôn thu

Basho

*Có dị bản ghi là “Cành cây trụi lá-quạ đậu-chiều tà”


5-Con đường này

chỉ mình bóng tối

thu còn mượn đi

Basho


6 -Mùa thu

trên mọi nẻo –

Sau tôi, có người qua

Buson


7-Tôi vừa giết một con nhện-

Cô đơn

đêm lạnh

Shiki


8-Anh một lời

Tôi một lời –

mùa thu vừa sang

Takahama Kyoshi


9-Trong chiều tà thu –

cô đơn

cũng là niềm vui

Buson


10- Trống trận gầm vang

tổn thương đến cả

da thịt mùa thu

Takayanagi Shigenobu (1923-1983)


11-Chú khỉ * ngẫm nghĩ

suốt đêm

cách cuỗm mặt trăng

Shiki

*Con khỉ ám chỉ con người.Đêm đen là sự mù quáng của nhân thế.Trăng là sự giáo hóa của Phật.


12-Đêm dài vô tận –

Miên man ta nghĩ

mãi nghìn năm sau**

Shiki

** Có dị bản in là “ …mãi vạn năm sau”


13-Trên núi cỏ đầy-

Ai thả rong ngựa

trong trời mùa thu

Natsume Soseki


14-Sông Ngân

đồng khoai lang

đàn cò trắng!

Shiki


15-Những nguồn suối khoáng-

Sông Ngân

Trên những thân thể lõa lồ

Shiki


16-Quá nửa đêm –

Giải Ngân hà nghiêng xuống

ngọn tre

Shiki


17-Thôi , xin vĩnh biệt –

Sau lớp sương mù này

đến lớp khác ,dầy hơn

Mitsuhashi Takajo


18-Ta rời thiền viện

đi vào đêm sâu

đầy sao

Shiki


19- Suốt đêm

dưới vầng trăng tròn

đi vòng quanh ao

Basho


20-Nguyệt thực-

Tiếc thay,

vuột khỏi khúc haikư

Kimura Toshio


21- Dẫu tan ngàn mảnh-

Trăng vẫn muôn đời

trong làn nước trôi

Ueda Choshu (1852-1932)


22-Chính giữa nồi ,

trên các củ khoai lang–

Ánh trăng

Morikama Kyoroku (1656-1715)


23-Với ai mê trăng –

Đôi khi

mây cũng tạm dừng

Matsuo Basho


24-Một đêm trong đền –

Trăng chiếu vùng sáng nhất

vào ta

Basho


25-Mùa thu đời ta-

trăng trong không vẩn* –

Vậy mà…

Issa

*Vầng trăng không vẩn này cũng là”Tấm gương trong không vẩn”cùa lương tâm nhà thơ.


26-Ơi trăng đêm nay –

Không ngờ

vầng trăng cô đơn

Oshima Ryota (1718-1887)


27-Mải mê hái nấm

ngẩng đầu–

Trăng treo ngọn cây

Buson(1716-1784)


28- Treo trăng ngọn thông

để rồi hái xuống-

Ngắm cho thỏa lòng

Tachibana Hokushi (1665-1718)


29-Từng bước ,từng bước –

Tôi đi ,

tù nhân dưới trăng

Hirahata Seito (1905-1997)

alt

30-Sau khi ngắm trăng-

Bóng tôi

lại tiễn tôi về

Yamaguchi Sodo (1642-1716)


31-Chú khỉ giọng khàn

nhe răng-

Đỉnh đầu trăng chiếu

Takarai Kikaku (1661-1707)


32-Dưới ánh trăng rằm –

Người ở

bỏ rơi con cún

Buson


33-Đều treo trong đêm –

Một túi dịch truyền

một vầng trăng bạc

Sumitaku Kenshin (1961-1987)


34-Dưới trăng-

Tôi ngủ

với một người hấp hối

Hashimoto Takako (1899-1963)


35- Những mong ra đi-

Đội trăng

dưới trời phiêu lãng

Tagami Kikusha-Ni (1753-1826)


36-Từ nay

dưới ánh trăng thu

chẳng còn kẻ thù

Takahama Kyoshi (1874-1951)

(Tác giả viết bài này sau khi Nhật hoàng thông báo chiến bại tháng 8-1945.Quan niệm hận thù bị xóa bỏ ,nhường chỗ cho bình thường hóa quan hệ quốc tế.)


37-Dưới trăng

tôi để lại con thuyền-

Lên trời

Koda Rohan (1867-1947)


38-Dưới làn gió thu

nổi lên lẻ loi

một bóng người

Ryokan (1758-1831)


39-Con tim

bợt trắng vì mưa –

Bộ xương gió dập ,gió vùi

Basho


40- Thu

mưa dông xối xả –

Ta vẫn còn sống đây

Taneda Santoka (1882-1940)


41-Thu

mưa dông xối xả-

Nấu kỹ vài hạt gạo hiếm hoi

Taneda Santoka


42- Thu

mưa dông xối xả –

Con đường ta vẫn còn đi,đi

Santoka


43-Gió mùa thu

thổi trước tiên

trên dậu bìm bìm

Mizura Chora (1729-1780)


44-Dưới làn gió thu-

loài hoa đỏ này

con thường thích hái

Kobayashi Issa (1768-1827)

(Issa là Đại thụ thứ 3 của nền thơ haikư cổ điển Nhật Bản.Ông có số phận bi thảm nhất.Mồ côi mẹ từ lên 4,bố tục huyền .Ở với bà nội đến 14t, bà nội mất Không nơi nương tựa ,ông phải tha phương kiếm sống.Mãi đến 57tuổi,bố mất mới trở về quê.Qua mấy đời vợ đều bất hạnh, vợ con đều ốm chết.Đời vợ sau cùng,ông mất 3 tháng trước khi mụn con cuối chào đời.Ông đã để lại 3 vạn khúc haikư tuyệt tác.Bài thơ này ông viết nhớ đứa con đầu đã chết yểu).


45-Ta vẫn còn đi

đến địa ngục nào?

Trong gió mùa thu

Issa


46-Điềm gở rồi đây –

Răng mình lung lay

trước gió, thu này

Sugiyama Sampu (1647-1732)


47-Một tử thi –

Làn gió thu

thổi đùa cánh mũi

Tida Dakotsu (1885-1962)


48- Cơn lốc đã qua

một con chuột nhắt

lội qua dòng nước

(Buson)


49-Đẹp thế !

Quả ớt đỏ

sau cơn lốc

Buson


50-Trong vị củ cải cay này

ta cảm nhận

gió thu sang

Basho


51-Thế giới sương

Sương thế giới-

…Vậy mà

Issa


52-Trong màn sương trắng

ta tập luyện

lên Thiên đường

Issa


53-Trong mỗi giọt sương

lung linh

quê mình

Issa


54-Trên nón lá sen

xoay xoay

hạt sương nhân thế

Issa


55- Sương tan –

lại hôm nay nữa

ta sẽ gieo hạt âm cung

Issa


56-Giá mình chết được

trước lúc sương tan –

Tuyệt vời biết mấy

Ozaki Koyo (1867- 1903)


57-Hơi sương –

hay nước mắt ngựa

trên núi mùa thu

Issa


58-Cưỡi ngựa

giữa dòng nước trong

buông chùng giây cương

Issa


59-Chiều hôm

tắm ngựa

sóng lừng mùa thu

Shiki


60-Thăm thẳm sau màn sương

rì rầm tiếng suối

ta đến gặp nàng

Ozaki Hosai (1885-1926)

alt

62-Mùa thu trên núi

cơ man là sao

bao nhiêu là tổ tiên xưa

Nozawa Setsuko(1920-1995)


63-Trong chuyển động

của từng đàn cá chép

sáng rực các đỉnh núi mùa thu

Mori Sumuo (1919-?)

64- Ngay sau trạm xăng

lấp lánh

gấm vóc núi rừng

Ueno Yasushi (1919-?)

65-Đi qua cửa

chỉ 10 bước thôi,

đại dương mênh mông

Shiki


66-Những ngọn sóng

ngày Lễ Linh hồn*

rạch đứt cuộc sống dọc vách đá bờ biển

Iida Dakotsu (1885-1962)

*Hàng năm Lễ hội Linh hồn vào mùa biển động nhiều bão tố ở Nhật Bản


67-Trên bàn thờ các Linh hồn

những giọt lệ

cháy cùng sương sa

Hattori Ransetsu (1654- 1707)


68-Hành hương viếng mộ

con khuyển già

dẫn đường

Issa


69-Hành hương viếng mộ

em bé nhất

vác chổi

Issa


70-Viếng nghĩa trang xong

ai về

phòng nấy

Hatano Soha (1923- 1991)


71-Mùa thu

với nỗi bất hạnh,thế thôi-

Ta lại lên đường

Santoka (1882-1940)

72-Mùa thu,mùa gặt-

Kìa, buồn làm sao

nét mặt bà điên

Buson


73-Giống hệt người-

Dưới trăng, lũ bù nhìn

trông thật đáng thương

Shiki

74-Trên ruộng vùng cao

lũ bù nhìn

đội mây

Shiki


75-Dâng ngọn lửa

cho Thần

trở về ,nghe hươu tác

Shiki

(Lễ dâng lửa cho thần Kami,hiện thân của thiên nhiên theo tục lệ đạo Shinto)


76- Một con quạ quang quác

– Cả tôi nữa

thân cô đơn

Taneka Santoka


77- Con chuồn ớt

khai mạc

Mùa thu

Kayo Shirao (1738- 1791)


78-Trên mảnh đá

con chuồn chuồn mơ

giữa ban ngày

Taneda Santoka


79-Rặng núi xa

phản chiếu

vào đôi mắt chuồn chuồn

Buson


80-Trên bàn giấy tôi cô đơn

con chuồn chuồn

vui lòng đậu

Santoka


81-Trên cành tre

đánh dấu ngôi mộ

một con chuồn chuồn

Takai Kito


81- Ác,ác

Ngay dưới mũ

một con châu chấu

Basho


82-Này,châu chấu kia!

Xin đừng giẫm nát

những hạt ngọc sương

Shiki


83-Chúng ùa đốt ta

đàn muỗi mùa thu-

xông vào,quyết tử

Shiki


84-Cận kề tận số

càng ran tiếng ve-

mùa thu

Shiki


85- Nửa đêm tỉnh giấc –

Tiếng tôi ho

lẫn tiếng côn trùng

Naito Joso (1611-1704)


86-Côn trùng nỉ non –

Trăng lặn

vườn tối thẫm đêm

Shiki


87-Đêm rên xiết –

Đêm đen

đội lốt côn trùng

Kawahara Biwao (1930-?)


88-Thế gian này đau khổ

Cỏ còn nói thế ,

rạp ngọn ,rủ chiều hôm

Issa


89-Cỏ dại

khoác áo mùa thu-

Ta ngồi

Santoka

90-Lá liễu rụng tơi bời-

Ta ngồi nghe chuông

cùng Sư phụ

Basho


91-Rặng phong mùa thu

ta bước lại gần –

Cô đơn níu giữ

Issa


92-Bàn tay phải nữ hộ sinh

hệt lá phong mùa thu-

Đỏ rực

Samboku (TK 18-không rõ)


93-Tôi tụng kinh Phật –

những bông hoa phấn

nở xòe

Morikama Kyoroku (1656-1715)


94-Trời sáng bạch

mở rộng hồn tôi-

Lá rụng

Watanabe Suiha (1882- 1946)


95-Rơi ,rơi kìa!

Chiếc lá ngô đồng

trong tia mặt trời

Takahama Kyoshi (1874-1959)

(Nghe nói,tác giả rất thích bài này.Một ví dụ điển hình của cảm quan siêu việt.Qua hình ảnh chiếc lá lìa cành, lúng liếng rơi trong nắng ấm–đó chính là thân phận cuộc đời người hiện lên giữa nỗi buồn và sự trớ trêu thân phận)


96-Chối bỏ mọi người –

Tôi đang rửa sạch tâm hồn

khi bóc vỏ đỗ

Ozaki Hosai (1885- 1926)

( Hosai lúc ấy làm công việc của phật tử thế tục (laique) trong nhà chùa ở Nhật.Theo đạo Phật,các công việc vặt như bếp núc, quét dọn,giặt giũ,nhặt rau, đầu bếp…là những ván nhảy vào cõi Thiền,thanh lọc lòng trần tục.)


96-Quái vật

để lộ mông tròn –

Quả bí đỏ

Natsume Soseki (1865-1915)


97-Trên chiếc cầu treo

đời ta xoắn cuộn

vào giây leo thường xuân

Basho


98-Những quả hồng

lặng im kín đáo

hấp thụ nắng trời vào nơi sâu nhất

Maeda Fura (1884-1954)


99-Trèo hái quả hồng

đôi hòn dái đỏ to phồng –

gió thu

Ryokan (1758-1831)

(Tên thật là Yamamoto Eizo)


100-“Bảo cho họ biết

ta chỉ khoái hồng

và mê Haikư”.

Shiki


100-Tôi hái nấm

tiếng tôi

thành tiếng gió

Shiki

101- Mưa thu-

Hoa cẩm tú cầu

tự chọn màu xanh lơ

Shiki


102- Đá bọt ra hoa –

Sặc sụa vì khạc

ta hóa Phật rồi

Shiki (1867-1902)

Như ta đã biết,Shiki bị bạo bệnh ngay từ lên 6 tuổi.Nhà nghèo,mẹ trồng mướp lấy ngọn và quả giã làm thuốc chữa cho con.Lên 18 tuổi,ông nhập ngũ được điều sang Mãn Châu chiến đấu,bị khái huyết nặng phải hồi hương sớm.…Khúc Haikư trên có lẽ là khúc từ thế cuối cùng khi bệnh lao phổi trở nặng đã cướp ông đi giữa tuổi35 thanh xuân, tài năng đang rộ…Hiện trong khu vườn nhỏ của ông ngay giữa Tokyo tráng lệ, vẫn giữ nguyên căn nhà 2 gian cấp bốn lợp mái tôn ,có giàn mướp ngày xưa mẹ trồng làm thuốc… hoa vàng, luôn trĩu quả.Và hình ảnh xôm xốp của xơ mướp mường tượng tới đá bọt ra hoa, gợi hình ảnh nhu mô phổi của ông đang tan nát…ĐNH


103- Không một lời-

Chủ,khách

và bông cúc trắng

Ôshima Ryota (1718-1787)


104- Mắt tôi rã rời –

Lại về

với hoa cúc trắng thôi

Kosugi Issho (1652-1688


105-Khum khum

cánh trắng –

bông cúc dưới trăng

Subita Hisejo (1890-1946) nhà thơ nữ


106- Với người dưỡng bệnh

hoa cúc

lạnh thơm

Iwama Otsuni (1756-1823)


107- Ném một bông cúc

lên nắp quan tài ,

còn làm gì nữa!

Natsume Soseki (1865-1915)

(Bài này tác giả viết năm 1902,khi tiễn đưa SHIKI,bạn chí thân về nơi an nghi cuối cùng).


108-Đứng trước hoa cúc –

Đời tôi

lặng im

Mizuhara Shuoshi (1892-1981)

***

Tham khảo:

Ryokan&Santoka (Joan Titus -Carmel) Nhà Xb Verdier-1986-Paris

Le poème court japonais (Corinne Atlan&Zeno Bianu) NXb Gallimard-Paris.


Tủ sách dịch Haikư Nhật Bản và Thế giới

Đinh Nhật Hạnh& Đinh Trần Phương

Ngõ bằng lăng-Hà Nội-2008

Hiệu đính & phát hành:Lập thu 2018

Bài viết khác

Tác giả: Haiku Việt