
Khoảng trống là khoảng trống.
Nhưng chẳng là khoảng trống.
Ngón tay em bé, như ngón tay Phật chỉ mặt trăng không khác. Bởi thế Phương viết:
Chỉ vào khoảng trống
ngón tay em bé
bầy sẻ chợt bay
Ta chợt ngộ cái khoảng trống ghê gớm, sau khi bầy sẻ bay lên. Đó là gì? Là sự hóa hiện này:
Rời cành
cô bé hóa thành
bông hoa vừa hái
Thế giới tưởng tượng – phi tưởng tượng kinh hoàng trong thơ Phương. Vừa đó cũng vừa quá khứ, điều này nói lên sự biến ảo của haiku là vô cùng tận. Chúng ta – những người chơi thơ haiku đang cầm những con chữ thần đạo.
Tu thân cũng là tu tự.
Đạt được thần thông hay không, là do tu luyện con chữ. Đinh Trần Phương đã đạt một cảnh giới ban sơ, mà anh tạm gọi là cảnh giới của sự rung động như đã chia làm ba phần: tưởng tượng – rung động – im lặng. Đó là hành trình thơ, đi về xứ khác:
Ngăn bàn đóng lại
từ trong vân gỗ
nở hoa
Trong cách dùng từ thì “nở hoa” là bình thường, thậm chí là sáo mòn ở một số hình thức. Nhưng khi đặt ở văn cảnh này, thì nở hoa thật rung động! Ấy là những vân gỗ, là hoa trong hoa. Khi đóng lại chiếc ngăn kéo ngôn ngữ, sự lắm điều, để im lặng tự nói.
Thơ cũng là quá khứ. Không thể chối cãi quá khứ, dù chúng ta nhớ hay không, thì quá khứ vẫn hiện hữu như “hai đám mây”:
Hai quá khứ
nằm như hai đám mây
chạm vào nhau
Thế nào là hai quá khứ? Đó là quá khứ của thiện, và quá khứ của ác. Thiện ác đều chứa nhiều dữ lượng để hình thành nhân quả, như hai đám mây tích điện, chạm vào nhau là sấm sét. Từ tiếng nổ vang rền, con người cảm thấy sợ hãi, dùng nghi lễ để tôn vinh vị thần sấm, thần sét. Nhưng cũng chính trong sợ hãi con người thông minh tìm cách chế ngự thiên nhiên.
Thơ mở ra “giấc mơ của bàn tay” thông thái. Bàn tay cầm mặt trời, ngậm mặt trời, như đỉnh Phú Sĩ được coi là quê hương của các vị thần:
Ngậm mặt trời
Fuji hực đỏ
trùng mây phun trào
Mây phun trào năng lượng, thơ phun trào tư tưởng. Đỉnh núi tư tưởng ấy đã sinh ra Basho, Shiki, Buson, Ryokan, Joso vv… Tức đã sinh ra thơ haiku trên đất mặt trời mọc, phun trào đi khắp thế giới. Giấc mơ của Haijin Đinh Trần Phương cũng được phun trào chất thi sĩ. Phải chăng giấc của nghệ thuật khơi gợi, nghệ thuật của tiếng nói của bàn tay im lặng ám vào:
Ông già cúi nhặt
một điều gì đấy
như là hư không
Thế đấy, để hiểu được haiku, chúng ta đều là ông già. Bàn tay là thơ, viết những điều “cúi nhặt”. Thơ là “một điều gì đấy”, rất lặng im! Lặng im như hư không. Thơ là hư không khi “chỉ vào khoảng trống”. Sự lặng im của im lặng vĩ đại. Rung động khắp ba ngàn thế giới…
Nhưng đâu đó, giữa hư không vẫn còn:
Bóng người ngư phủ
một mặt trời buồn
vớt trong mắt cá
Ôi bài thơ tuyệt hay, đã làm kinh động ba cõi. Chúng ta chỉ là những chiếc bóng ngư phủ, vớt mặt trời buồn trong mắt cá ứa lệ mà thôi…
NTN