Đinh Nhật Hạnh
Cụ Basho tên họ thật là Matsuo Kinsaku.Mãi đến năm 38 tuổi, nhân học trò trồng tặng thầy cây chuối cảnh cạnh am cỏ nơi cụ ở, nên dân làng quen gọi cụ là “Ông già Chuối”,tiếng Nhật là Basho. Cụ rất thích, nên từ đó lấy bút danh Basho thay tên khai sinh cũ Matsuo.Trước đó, đã có 2 bút danh Tosei và Sobo
Basho là một trong những nhân vật tiêu biểu của nền thi ca cổ điển Nhật Bản.Bởi thi lực của toàn bộ tác phẩm của mình,Cụ đã ấn định trong thể loại này nghệ thuật thơ Haiku.Chính Cụ đã định nghĩa cách thức,tinh thần nhẹ nhàng,tìm tòi cáí đơn giản và sự cách biệt đi đôi với sự quan tâm cao độ đến thiên nhiên.Haiku vốn sinh ra từ bờ Vô lượng,từ Trực cảm bắt chợt làm chói sáng,biểu lộ sự thuần khiết của bài thơ.Cuộc đời của chàng trai xuất thân từ một gia đình Võ sĩ đạo bậc thấp ,13 năm là môn thuộc của một gia đình Võ Sĩ Đạo thần thế, 10 tuổiđã theo học làm thơ haikai,rồi suốt đời cống hiến cho thơ.Cũng từ đó,cả cuộc đời chỉ là một chuỗi dài nghèo khó,nặng tình bằng hữu thi ca cùng những chuyến lữ hành dài thiếu thốn, vất vả.Osaka là nơi đến cuối đời. Sau khi tự thành lập một trường phái riêng có tiếng tăm ở Edo (tức Tokyo ngày nay) cụ từ bỏ lối sống thế thường,khoác áo thiền sư và ở trong căn lều cỏ ẩn sĩ từ năm 1681.
Năm 1694,lâm bệnh nặng trên đường về ,sau khi ứng khẩu bài Haiku từ thế cuối cùng cho môn sinh chép,cụ nhịn ăn,đốt trầm hương,đọc di chúc,dặn học trò làm thơ về mình và để cụ ở lại một mình.Cụ mất trên đường,không kịp quay về căn lều cỏ dựng lại lần thứ ba ,đã từng bị cháy,bị trưng dụng xây nhà Búp bê năm 1680 khi Cụ đang trên đường viễn du lên phương Bắc.
Cụ mất ngày 28 tháng 11 năm 1694,hưởng thọ 50 tuổi.Trên mộ,vẫn có bụi chuối xum xuê như tại Basho- an,lúc sinh thời…
MÙA XUÂN
1.
Không gian thơm ngát
một chim hồng tước
trên cành hoa umê
2.
Trên đồng cải dầu
vờ vĩnh ngắm hoa-
một đàn chim sẻ
3.
Cả một ngày dài
cũng không sao đủ-
tiếng hót sơn ca
4.
Trên đồng mênh mông
rảnh rang mọi việc
sơn ca véo von
5.
Cốc rượu sakê
không hề vẩn bụi
mẩu lông én rơi
6.
Mùa xuân qua đi-
Chim, cá khóc than,
lệ tràn khóe mắt
7.
Một con chim chích
làm rơi chiếc mũ
của đóa hoa trà
8.
Đêm tối mịt mùng
tìm không thấy tổ –
Choi choi khóc than
9.
Một con chim chích thả mấy hòn phân
vào chồng bánh gạo
trên đỉnh kèo cao
10.
Bộ lông chim hạc
y phục sẫm màu-
Mây hoa Anh đào
11.
Dưới tán anh đào
món canh , gỏi cá
rắc đầy cánh hoa
12.
Nhớ nhung mòn mỏi Mẹ,Cha
tiếng kêu chim trĩ*
khiến ta chạnh buồn
13.
Với hoa, ta hạnh phúc
nhưng buồn nỗi thế gian.
-Vẫn cơm gạo lứt với bình sakê
14.
Ngày đầu năm-
Mình lại nghĩ về
những đêm thu cô quạnh
15.
Xuân đến kia kìa!
trên dãy núi vô danh
sương mù dăng sớm
16.
Hoa cây gì vậy!
không thể biết tên
thơm lạ ,thơm lùng.
17.
Bóng dáng Mẹ,Cha
ta luôn luôn nhớ
-Chim trĩ vừa kêu*
18.
Nào bướm,dậy thôi!
-Dậy,dậy
đồng hành với tôi
19.
Mỗi lần gió ru
bướm bay chuyển chỗ
trên cành liễu buông
20.
Xuân đến cận kề-
Báo xuân đang đến
hoa mận và trăng
21.
Hương hoa mận ngát,
nâng mặt trời lên
dốc núi đường mòn
22.
Hồi chuông vừa tắt
đồng vọng hương hoa
Ôi,đêm diệu kỳ!
23.
Biết bao là chuyện
Ký ức tràn về
khi anh đào nở
24.
Một đêm xuân qua,
lại thêm ngày xuân nữa
trên rặng hoa anh đào
25.
Từng cánh hồng vàng
rụng
tiếng thác ì ầm
26.
Dưới làn mưa xuân
chân hạc kia
ngắn lại
27.
Mặt trời gay gắt
sóng biển nhấn chìm-
sông Môgami
28.
Dòng thác trong vắt
bao kim thông xanh
rụng rơi trên sóng
29.
Ôi ! chim từ quy
hót ,hót rồi bay
luôn luôn bận rộn
30.
Nào rận,nào rệp
lại thêm ngựa đái
ngay trên đầu giường
31.
Mưa xuân
nấn ná mãi trên giường-
Sờ tay, nàng thức ta dậy.
32.
Hoa mai đẹp đến thế này!
Ngay cả chú bò
cũng kêu tiếng bé
33.
Mấy người Hà Lan
đã ngắm hoa anh đào
lại ngồi trên ngựa
34.
Trong hai cuộc đời thi sĩ
dành một chỗ
cho anh đào
35.
Giữa mây hoa anh đào
tiếng chuông vang vọng
từ Uênô hay Asakusa?
36.
Trọ cùng hoa anh đào
hai mươi ngày gì đó,
lúc nở đến khi tàn
37.
Đêm xuân
tràn ngập anh đào
Thế là đã qua!
38.
Hai thôn miền núi
hoãn buổi diễn trò-
Hoa mai nở trắng
39.
Hoa Umô nở thơm lừng
đuổi xua
rét mướt lạnh lùng đêm xuân
40.
Chỉ mình bướm bay-
Nắng
tràn xuống đất
41.
Dây khoai lang giống
họ đem chợ bán
xếp chung hoa anh đào
42.
Sương xuân
phong cảnh tuyệt vời
Hoa mai dưới trăng
43.
Túp lều của ta –
Ai đã giỡ bỏ
xây Nhà búp bê
44.
Vui thú quá chừng
lại mùa xuân nữa !
Thêm chuyến đi xa
45.
Chim chích
như một linh hồn
hỏi thăm lệ liễu có còn ngủ say?
46.
Mưa xuân
xòe 2 lá kép
hạt cà giống nẩy mầm
47.
Ao xưa
ếch nhảy vào
tiếng nước
1686
48.
Ồ!nói chuyện về hoa
cười đến vỡ bụng
trong gió mùa xuân
49.
Trang phục mùa hè
nhung nhúc đầy rận
ai người bắt cho!
50.
Theo gió muôn chiều
cánh anh đào rụng
-Sóng hồ Niô.
…
Ngõ bằng lăng
Hà Nội xuân 2018
Đinh Nhật Hạnh
…
– *Trong văn học Nhật Bản ,chim Trĩ là biểu tượng lòng Mẹ thương con,quên mình vì con.Hễ nghe tiếng chim Trĩ kêu là chạnh lòng nhớ công ơn Mẹ,Cha khắc khoải.
-Năm 2018, Haiku Việt-Hà Nội nghiên cứu chuyên đề tác phẩm của 2 Đại sư Matsuo Basho và Buson .Chúng tôi sẽ lần lượt đăng trên Website HKV Haiku của hai vị theo 4 mùa Xuân,Hạ,Thu,Đông để bạn đọc dễ theo dõi.
…
Tham khảo: -The heart of Basho (Takafumi Saito &WR Nelson 2006)
-Basho-Cent onze Haiku (traduits du Japonais par Joan Titus – Carmel) Verdier 1998
